Wat is kleur en hoe zien wij kleur? ➕
Kleuren spelen een hele belangrijke rol in ons dagelijks leven en maken een groot onderdeel uit van onze beleefwereld. Kleuren prikkelen onze zintuigen, beïnvloeden onze stemming en bepalen zelfs voor een groot deel of we iets mooi vinden of niet. Maar wat is kleur dan eigenlijk en hoe kunnen wij dit zien? Kleur is een eigenschap van licht die wordt bepaald door de verschillende golflengtes waaruit dat licht is samengesteld, het is dus een mengsel van golflengten in bepaalde sterkten. De kleur van het licht wordt bepaald door de intensiteit van de verschillende golflengten. Het volledige spectrum van het binnenkomende licht van een voorwerp bepaald hoe deze er visueel uitziet.[10]Wanneer wij ergens naar kijken zien we dus het licht dat van dat oppervlakte wordt teruggekaatst in onze ogen. De verschillende kleuren ontstaan omdat ieder oppervlakte bepaalde golflengtes van het zichtbare lichtspectrum absorberen en andere terugkaatsen.[11] Een oppervlakte dat alle golflengten absorbeert wordt zwart genoemd en een oppervlakte dat juist alle golflengtes weerkaats, wordt wit genoemd. [10] Wij kunnen de verschillende kleuren onderscheiden doordat licht dat in onze ogen valt, door de lens heen gaat en op het netvlies dat achter de oogbol zit terechtkomt. Deze bevat veel lichtgevoelige cellen, namelijk staafjes en kegeltjes. In elk oog hebben we zo’n 120 miljoen staafjes, deze zijn heel gevoelig en maken vooral het onderscheid tussen licht en donker. Van kegeltjes hebben we er veel minder, namelijk zo’n zes miljoen per netvlies. Deze kegeltjes zijn gevoelig voor drie verschillende frequentiegebieden: rood, groen en blauw. De kegelcellen die geactiveerd worden door licht geven de informatie via het zenuwstelsel door aan de hersenen die deze als kleur interpreteren. [11]
Foto 3. Het kleurenspectrum
In 1666 begon de Engelse natuurkundige en wiskundige Isaac Newton verschillende experimenten met prisma’s en stralen zonlicht. Tot voor die tijd werd er al eerder een prisma gebruikt om een straal wit licht te ontleden en zo de golflengtes waaruit die bestond zichtbaar te maken. Newton ging een stap verder en gebruikte twee prisma’s om de lichtgolven weer bij elkaar te brengen. [11] Hij toonde hier mee aan dat helderwit licht uit zeven zichtbare kleuren bestaat, die wij ook wel kennen als de regenboog. Door ons zichtbare spectrum wetenschappelijk vast te stellen, zorgde Newton voor een doorbraak in het wetenschappelijk experimenteren met kleur op gebied van natuurkunde, scheikunde, perceptie en de studie van kleur in de natuur. [12]
Het boek ‘Harmonie of Colouring in painting’ van Le Bron uit 1722, vormde de basis voor de moderne kleurendruk. Le Bron was de eerste die een driekleurendrukmethode schetste met primaire kleuren (rood, geel, blauw) om secundaire kleuren te creëren (groen, paars, oranje). Hij maakte een belangrijk onderscheid tussen gekleurd licht uit de theorie van Newton en ‘materiële kleuren’ die gebruikt worden door schilders. [12] Deze twee verschillende manieren van kleuren mengen worden ook wel additief en subtractief genoemd. Bij additief mengen worden verschillende golflengtes gecombineerd om verschillende kleuren te maken, en wanneer je deze bij elkaar voegt is het resultaat wit licht. Dit is wat Newton aantoonde met zijn prisma’s. [11] Dit kennen wij tegenwoordig als het RGB- (red, green, blue) kleurenmodel, om de kleuren te beschrijven van lichtbronnen die zelf licht genereren, zoals computers, videoapparatuur, projectoren en tv-schermen. [13] Het tegenover gestelde gebeurt wanneer je verf mengt. Elk pigment reflecteert maar een gedeelte van het beschikbare licht terug naar het oog en daardoor verdwijnen er steeds meer golflengtes. Zo ontstaat er een donkere kleur wanneer je meerdere kleuren door elkaar mengt. [11] Dit CMYK-kleurenmodel wordt gebruikt in de drukwereld, om de kleur te beschrijven van objecten die geen licht uitstralen, maar het licht van andere lichtbronnen weerkaatsen. CMYK staat voor groen + blauw is cyaan, blauw + rood is magenta, rood + groen is geel en zwart is hier nog aan toegevoegd. [13]
Wat is de invloed van kleur op mensen? ➕
Johan Wolfgang von Goethe daagde Newtons opvattingen over kleur uit, met het argument dat kleur niet alleen een wetenschappelijke meting is, maar dat deze ook subjectief door mensen ervaren wordt. In zijn werk Theory of Colors beschrijft hij zijn speculaties over de invloed van kleur perceptie op emotionele ervaring. [12] Goethe categoriseerde kleuren als “plus kleuren” of “min kleuren”. De plus kleuren geel, rood-geel en geel-rood zouden positieve gevoelens als levendigheid, opwinding en warmte opwekken. De min kleuren blauw, rood-blauw en blauw-rood zouden negatieve gevoelens als rusteloosheid, angst en kou opwekken. In de twintigste eeuw werden deze speculaties verder uitgewerkt door psychiater Kurt Goldstein. Met klinische observaties testte hij de fysiologische reacties op gebied van emoties, cognitieve focus en motorisch gedrag van mensen. Hier kwam uit dat rood en geel stimulerende kleuren zijn die gerichte focus oproepen en actie produceren, terwijl groen en blauw zorgen voor ontspanning, een innerlijke focus aanmoedigen en stabiele acties produceert. [14] Over de jaren heen is er nog veel meer onderzoek gedaan naar de invloed van kleur. Door de vele factoren die meespelen waaronder het subjectieve karakter van mensen, religieuze contexten, culturele achtergronden en ervaring met kleur is er geen exacte wetenschap aan te koppelen. Toch heeft onderzoek uitgewezen dat sommige fysiologische effecten van kleuren wel degelijk meetbaar zijn. [15] Kleuren kunnen ook positieve en negatieve associaties hebben. De kleur rood staat bijvoorbeeld voor agressie en gevaar, maar kan ook zorgen voor opwinding en lust. De afbeelding hieronder geeft een goed beeld van de kleurenpsychologie die tegenwoordig veel gebruikt wordt.
Foto 4. Kleurenpsychologie
Tegenwoordig worden de effecten van kleuren uitgebreid toegepast binnen design, branding en de neuromarketingstrategie. [16] Het resultaat dat je wilt bereiken, de boodschap die je naar buiten wilt brengen en het gedrag dat je wilt beïnvloeden is van invloed op de kleurkeuze van jouw ontwerp, huisstijl of logo. [17]Welke kleuren gebruik ik voor mijn onderzoek? ➕
Voor mijn onderzoek ben ik op zoek gegaan naar een site of een boek waarin overzicht van alle kleuren kon vinden, maar al snel kwam ik erachter dat deze niet te vinden is. Zoals in het boek ‘Het geheime leven van kleur’ ook beschreven wordt hebben veel wetenschappers, kunstenaars, ontwerpers en taalkundigen een poging gedaan om kleurverloop ik kaart te brengen door kleur vakken te maken en bepaalde gedeelten daarvan namen, codes of coördinaten te geven. Kleuren zijn niet alleen een natuurkundig verschijnsel, maar ook een kwestie van cultuur waardoor het een onmogelijke opgave is om deze de catalogiseren. [11] Wel vond ik een website met een overzicht aan RGB-kleurcodes van iedere kleur en heb hier een aantal kleuren uit gekozen. In ‘bijlage 1.’ kun je het proces zien hoe ik deze selectie gemaakt hebt, waarbij de kleuren intuïtief gekozen zijn.
Ik wilde erachter komen of het literatuuronderzoek over kleuren en eigenschappen overeenkwam met de associaties die mensen in mijn omgeving zullen maken. Via Survio heb ik een vragenlijst gemaakt (‘vragenlijst 1’) waarin er aangegeven moest worden welke kleur er bij een karaktereigenschap past. Deze karaktereigenschappen heb ik geselecteerd door een selectie te maken van eigenschappen die ik online heb gevonden. [18] In de eerste versie van de vragenlijst heb ik geen voorbeeld kleuren verwerkt, maar ik kreeg al snel de feedback dat mensen vergaten welke kleuren er bestaan, waardoor ik een voorbeeld plaatje van kleuren heb toegevoegd. Als feedback kreeg ik ook dat een deel van de mensen het een leuke opdracht vond, maar het grootste deel vond het vooral heel moeilijk om te doen. Als interessante opmerking kreeg ik hierbij ook te horen dat mensen die heel gestructureerd, georganiseerd en logisch nadenken meer moeite met de vragen hebben dan mensen die meer ‘outside de box’ denken. Dit komt omdat deze eerste groep mensen graag alles willen verklaren en hun keuze baseren op feiten, terwijl deze vragen beantwoord moeten worden op basis van gevoel.Ga hier naar de Survio vragenlijst (opent in nieuw tablad).
Foto 5. Visualisatie vragenlijst 1
In de bovenstaande foto zie je de visualisatie die ik heb gemaakt van de uitkomst van de vragenlijst ‘bijlage 2.’ op basis van de drie kleuren die het meeste naar voren kwamen. Het is opmerkelijk om te zien dat in de meeste gevallen de kleuren in hetzelfde kleurgebied zitten wanneer je dit vergelijkt met een kleurencirkel. Een groot deel van de uitkomsten komt overeen met mijn literatuuronderzoek, dus hier was ik positief verrast door.
Hoe kan ik een interactieve test maken waarbij kleuren, vormen en karaktereigenschappen aan elkaar gekoppeld worden? ➕
Voor mijn tweede test wilde ik mijn eerder gestelde vragen op een interactieve manier stellen. Mijn test bestond uit drie verschillende onderdelen. Op één magneet bord heb ik een overzicht met verschillende kleuren geplakt en op het andere magneetbord zaten magneetjes met karaktereigenschappen. De opdracht was om de karaktereigenschappen neer te leggen op de kleur die ze hier het meeste bij vonden passen. Hierbij mochten er meerdere magneetjes op dezelfde kleur gelegd worden. Wanneer de kandidaten klaar waren mochten ze de eigenschappen die betrekking hadden op hun persoonlijkheid omhoog leggen. Van iedere kleur op het magneet bord had ik ook verschillende magneet vormen gemaakt. De kandidaten mochten bij iedere karaktereigenschap die betrekking op hun had, ook een vorm kiezen in de kleur waar het magneetje op lag. Deze vormen mochten op een willekeurige manier op het lege magneetbord gelegd worden. In ‘bijlage 3.’ zijn de uitkomsten van de testen te vinden.
Foto 6. Test 1
Het doel van deze test was om data te verzamelen die ik kan gebruiken tijdens het maken van mijn prototype. Ik vond dat in tegenstelling tot bij ‘vragenlijst 1’ de participanten de test als leuk ervaarden. Op dit moment hebben nog niet veel personen de test gedaan, maar deze wil ik in de komende weken nog een aantal keer uitvoeren om meer data te verzamelen. Hier zal ik onder het kopje ‘Proof of Concept’ meer uitleg over geven.